Een Engels gezegde is: “more haste, less speed.” In Nederland zeggen we: “haastige spoed is zelden goed”. Deze universele wijsheid is opgeslagen in vele spreekwoorden en gezegden. Neem de tijd. Bijzonder is dat we in het huidige moderne tijdgewricht vele menselijke processen proppen in een afrekenbare tijdsdruk. Soms lijkt het alsof we steeds harder moeten lopen om per saldo niets te bereiken. Wat is er aan de hand? Kort door de bocht: de maatschappelijke naald is blijven hangen in de groef van de maakbaarheid. We denken de complexiteit van het leven te kunnen beheersen en controleren, te vangen in getallen en statistieken. Dat kan niet. Het temmen van complexiteit is als het kneden van water. Het schiet alle kanten uit. Daarom is de eenvoudige boodschap: accepteer dat het leven complex is. Dan ga je ervan houden. Dat vraagt wel om een cultuurverandering.
Toegewijd
Vorig jaar hebben de inwoners van onze stad Franeker gekozen voor het begrip ’toegewijd’ als identiteit. Franeker is geen turbostad waar honderden yuppies druk telefonerend zich van vergadering naar vergadering begeven om tussendoor te kunnen kiezen uit een overaanbod aan culturele evenementen. Maar als je een winkel binnenstapt, word je nog wel vanuit interesse geholpen. Mijn schoonvader heeft ooit in een meubelzaak gewerkt en had als lijfspreuk: “wij verkopen niet, bij ons kunt u kopen.” Dat raakt volgens mij de kern. Als Franeker accepteert dat het Franeker is en geen New York en als de Franekers accepteren dat ze Franekers zijn en geen Amsterdammers, ontstaat er ruimte voor iets bijzonders. Daar past het begrip toewijding bij. Neem de tijd en ga voor kwaliteit. Onze stad heeft de juiste schaal om Slow City te zijn.
Armoede
Het hoofdthema van mijn website is: “het is complex, maar we maken het ingewikkeld.” Hoe nadrukkelijker we proberen complexiteit te temmen, hoe groter de ingewikkeldheid wordt. Het is deze ingewikkeldheid die mensen nekt. Sla de krant maar open en je leest over leraren die anderhalve dag per week kwijt zijn aan administratie, postsorteerders die per brief worden afgerekend, bedrijven die zichzelf kapot optimaliseren, et cetera. Waar ik me vooral zorgen om maak is dat de toegenomen ingewikkeldheid ervoor zorgt dat de zelfredzaamheid van mensen afneemt. Vraagstukken als armoede en analfabetisme nemen hierdoor eerder in hardnekkigheid toe dan dat ze oplossen in onze groeiende economie. Een groeiende groep mensen wordt uitgesloten en kiepert over het randje van het bevatbare. Geestelijk en fysiek. Er is een miljardenindustrie van diagnoses, indicaties, receptuur en schuldensanering rond deze mensen opgetuigd. Met maximale snelheid worden probleemgevallen op meetbare wijze in het gareel gebracht. Resultaat: het blijkt niet te werken, waarop reacties volgen die de ingewikkeldheid alleen maar verhogen. Mensen zijn complexe wezens. Waarom zouden we hen dan niet als complexe wezens benaderen: rustig, luisterend en met toewijding?
Duurzaamheid
Hebben we het over begrippen als milieu, klimaatverandering, energietransitie en duurzaamheid, dan lijkt het over iets geheel anders te gaan. Toch zijn de patronen gelijk. Onze leefwereld is complex. Het is deze complexiteit die zorgdraagt voor adaptief vermogen. Willen we onze aardbol op goede wijze achterlaten voor toekomstige generaties, dan zullen we waarde moeten toekennen aan biodiversiteit, schoon water, schone lucht, een gezonde bodem en zullen we het gebruik van fossiele brandstof moeten terugbrengen tot nul. Zo simpel is het. Echter, we hebben een netwerk opgebouwd van afrekenbare doelen. We onderwerpen ons aan systeembenaderingen die zichzelf uitdrukken in chemische stoffen, kilowatts en euro’s. Vooral euro’s. Deze systeembenaderingen zijn knap, vernuftig en wetenschappelijk onderbouwd, doch resulteren in marginale successen. Binnen één week lees ik “energiedoelen in Fryslân worden niet gehaald” en “natuurdoelen in Fryslân worden niet gehaald.” We zijn zo gefocust op de doelen dat we nauwelijks oog hebben voor de waarden van het leven. Ik denk dat we hier echt even moeten vertragen om onszelf af te vragen “waar zijn we nu eigenlijk in hemelsnaam meer bezig?” We hebben zelfs een werkwijze ontwikkeld voor het onszelf gunnen van reflectie. We noemen deze ‘de Werkplaats.’ Echter, veel mensen hebben het er te druk voor. Gelukkig niet iedereen.
Het belang van een zekere traagheid
In deze blog houd ik geen pleidooi om alles maar zo langzaam mogelijk te doen, maar om de tijd te nemen en jezelf in dialoog met anderen te verdiepen in waar het echt om gaat in het leven. Dat gaat voorbij aan politieke spierballentaal en de versimpelende beelden die populisten schetsen. We zullen dan meer aandacht moeten besteden aan de elementen in rechter kolom van bovenstaande tabel, ontleend aan een conceptpublicatie van Paul Cilliers uit 2006. Ze dragen bij aan de grondhouding die cruciaal is voor het hanteren en waarderen van complexiteit. Wie de complexiteit ziet, ziet de verbinding tussen armoede, analfabetisme, zorg, onderwijs, duurzaamheid en de waardering van elkaar en onze leefomgeving. De stad Franeker kan daar op gepaste wijze met toewijding een steentje aan bijdragen… “It’s complex! So what?”