Iedereen is uniek
14 april 2017
Onnadenkendheid belangrijkste faalmechanisme
5 mei 2017
Boeiend in de krant te lezen dat wetenschappers de straat op gaan om op te komen voor hen die waarde hechten aan echte feiten en niet – zoals de populisten – naar behoefte de werkelijkheid verdraaien. Goed! Fijn! Fantastisch! Maar toch krijg ik er enigszins de kriebels van in mijn maag. Ik heb namelijk de indruk dat men een nieuwe tweedeling aan het introduceren is, die van (1) de mensen die uitgaan van de feiten en (2) de mensen die zich bedienen van alternatieve feiten. In deze blog wil ik de kloof dichten door tenminste één waardevolle tussencategorie te benoemen. Mijn stelling is: als er een probleem ontstaat rond een tweedeling, maak er een driedeling van.
De Januskop uit “Science in Action” van Bruno Latour.
Impliciete kennis
Godfried Bomans stelde ooit: “De waarheid wint aan waarde op het moment dat het een leugentje wordt.” Hiermee komt een derde groep in beeld. Hebben we het over feiten, dan raken we aan wat we kennis noemen en bij kennis maken we onderscheid naar expliciete en impliciete kennis. Expliciete kennis kun je op papier zetten, impliciete kennis niet. Die is verborgen, moeilijk over te dragen. De Engelsen spreken over ’tacit knowledge’ wat letterlijk vertaald ‘stilzwijgende kennis’ betekent. Feiten ressorteren onder expliciete kennis. Ze zijn meetbaar, te objectiveren. Echter, ze sluiten impliciete kennis – het niet meetbare – uit. Toch is deze kennis wel van cruciaal belang voor het overleven in een complexe realiteit.
Verhalenvertellers
Mensen dragen impliciete kennis over door elkaar verhalen te vertellen. Verhalen zijn geen letterlijke afbeeldingen van de impliciete kennis, maar de impliciete kennis zit erin verstopt. Verhalen zijn fragmentarisch, kunnen van de hak op de tak springen, vergroten zaken uit en kunnen volledig onwaar zijn, als een broodje aap. Verhalenvertellers plaatsen onbewust zaken op de voorgrond en zetten daarmee andere zaken op de achtergrond, ze variëren in ritme, golven op en neer in spreekfrequentie, stotteren zo nu en dan, laten stiltes vallen en ondersteunen betooglijnen met lichaamstaal en mimiek. Verhalen kunnen alle kanten uitgaan. Op de één of andere wijze zijn mensen in staat daar kennis aan te ontlenen. Ze luisteren niet alleen naar wat verteld wordt, maar ook naar wat de verteller buiten beschouwing laat. Het menselijke brein functioneert in sterke mate niet-lineair. In de vervorming van de feitelijkheden – het leugentje – zit impliciete kennis verpakt. Kortom, zoals Godfried Bomans al stelde: het leugentje voegt waarde toe.
Driedeling
Er is geen harde lijn te trekken tussen leugen en waarheid en feiten zijn te kaal om waarden in het leven te duiden. Vandaar dat ik pleit voor een driedeling:
- De feitenfanatici: zij die feiten zien als dé basis voor het doorgronden van de werkelijkheid;
- De feitenverrijkers: de verhalenvertellers die door het vervormen van de werkelijkheid impliciete kennis weten over te dragen;
- De feitenverdraaiers: zij die – veelal om politieke redenen – geen waarde hechten aan feiten en alternatieve werkelijkheden creëren.
Tezamen spelen ze het spel dat we werkelijkheid noemen, een realiteit waarmee we hebben te dealen. Dat er mensen zijn die geen waarde toekennen aan feiten… is namelijk een feit.
2 Comments
Wat een goed verhaal, dat feit moest ik even met je delen!
Altijd als er een derde punt als referentie is krijgen, volgens mij, die twee andere gezichtspunten hun plek; ze gaan als het ware met elkaar in gesprek en putten daarbij uit een voor beiden dan nog onbekende bron (tacit knowledge). Wat ‘evident’ mag heten moet dan worden losgelaten, de comfort zone verlaten waar twijfel en niet-weten een plek kunnen krijgen.
Naast feiten zijn ook ook emotie en ‘gevoel’ nodig die iets zeggen over hoe met de feiten om te gaan.
Wat ik mis in veel wetenschap is de vektikale dimensie, dat is m.i. zaak van religie (bestemming, zingeving en dergelijke). Ook in veel hedendaagse kerken zijn weinig ‘verheffend’ -vektikaal- dan bedoel ik dat niet neerbuigend (al dat is vaak wel barmhartig daar niet van, met alle respect). Het gaat steeds om een toetsingspunt buiten het dualisme, een derde punt. Dus wat God ‘bedoeld heeft’, het universum vraagt, waartoe overgeleverde teksten uitdagen en dergelijke. Die vragen om een antwoord, niet om feiten of informatie. Het vraagt om een kompas voor ons concrete handelen. Een innerlijk kompas…tacit knowlegde. Maar dat ‘geheim’ moet wel eerst gevonden worden, zolang zijn we napraters. De zoektocht daarnaar, daarover gaan misschien wel alle ‘echte’ verhalen die door de generaties in alle culturen zijn overgeleverd.
Dus het horizontalisme dient de vektikale dimensie steeds in ogenschouw te nemen en visa versa, al derde punt, Of waar korte termijn denken primair staat zou het grotere tijdsperspectief als toetsteen kunnen dienen ‘om het gesprek aan te gaan’. Bijvoorbeeld de profetieën en wetenschappelijke voorspellingen. Die interactie doet beide standpunten verzachten en transformeren, tot leven brengen. Helaas hebben de meeste politici ‘daar geen tijd voor’, als dat grotere tijdspanne omvat dan de volgende verkiezing.
De verteller echter wel te verbinden. In het hier-en-nu van zijn vertelling verbindt hij feiten met verlangen (de queeste) in een reis door de tijd. Verhalen vertellers, transformeren een ‘er was er eens’ tot bijvoorbeeld een ‘happy end’ (of komen tot een andere probleem-oplossing). Hij verbindt hoofd en hart zo gezegd. In vele verhalen is de held in het verhaal (Campbell eendachtig) al vol tacit knowledge, alleen weet hij het zelf niet. Maar als hij de ‘feiten’ negeert en zijn innerlijke roep volgt blijkt hij over meer kennis te beschikken dan hij wist en….verslaat dus het monster (veelal zijn eigen projectie van angst en onkunde).
De mens is immers een wezen dat betekenis geeft aan zijn omgeving en zo richting van zijn handelen bepaalt. Feitenfanaten en feitenverdaaiers ‘vergeten’ hun eigen bril, hun eigen impliciete kennis. Maar dat zijn ook geen helden die zich met zelfkennis bezig houden. Die vertellen zichzelf sprookjes…
Dank Jan. Prachtige aanvulling. Boeiend, het onderscheid dat je maakt naar horizontaal en verticaal.