Complexiteit 25 – 50

Deel 025: Vier dimensies van tijd

Dit filmpje maakt onderscheid tussen de stabiele tijd, de kairologische tijd, de kloktijd en de ervaren tijd. Alle vier tijden hebben waarde, maar vaak organiseren we processen alleen op basis van de kloktijd, zeker als het om beleidsprocessen gaat, wat een verarming is. Mensen ervaren het alsof een deel van hun leven wordt uitgesloten. Als we daadwerkelijk streven naar een duurzaam voortbestaan van mensen op onze aardbol, zullen we oog moeten hebben voor alle tijddimensies.

Deel 026: Emergentie

Bij het adapteren aan klimaatverandering zijn vele mensen betrokken met verschillende vaardigheden en niet zelden conflicterende opvattingen. Dat is een kracht. Juist de verschillen vormen de stuwende kracht bij emergentie. Dit betekent dat de groep hierdoor gezamenlijk meer voor elkaar krijgt dan de verschillende mensen los van elkaar. Dat is de kern. Als we emergentie toelaten in plaats van onderdrukken, zijn we gezamenlijk in staat onszelf en onze leefomgevingen te vernieuwen.

Deel 027: Toeschouwer en deelnemer

De deelnemer staat met beide voeten in de praktijk, kijkt om zich heen en neemt vele details waar. De toeschouwer is als een automobilist die via de voorruit een beperkt deel van de omgeving ziet en het landschap ervaart als iets dan aan hem of haar voorbij glijdt. Beide personen hebben sterke én zwakke punten. Op het moment dat ze elkaars waarden erkennen, ontstaan er mogelijkheden meer complexiteit toe te laten.

Deel 028: Tussen verwachting en hoop

Als je leest over klimaatverandering, corona, de jeugdzorg, de vluchtelingenproblematiek en nog veel meer, dan zakt je de moed in de schoenen. Het zijn structurele vraagstukken waarbij je het gevoel krijgt dat deze op niet-effectieve wijze worden aangepakt. Er wordt gestuurd op verwachtingen. De hoop vervliegt. Deze aflevering diept het verschil uit tussen verwachting en hoop uit en legt de relatie met complexiteit.

Deel 029: Gezonde voeding voor iedereen

In Menaam, tussen Leeuwarden en Franeker in, is recent een buurtmarkt geopend. Met een sterk groeiend aantal leden verkopen ze lokale producten, in toenemende mate biologisch. Stel, alle dorpen en wijken hebben een buurtmarkt, is het dan mogelijk nieuwe verdienmodellen voor boeren te realiseren?

Deel 030: Acteren in de haarvaten

We hebben te maken met omvangrijke structurele vraagstukken die wereldwijd spelen, zoals de versnelde klimaatverandering en de afname van de mentale gezondheid van de wereldbevolking. Ze zijn complex van aard, dus kunnen niet met grootschalige maatregelen worden opgelost. Je moet namelijk doordringen tot in de haarvaten van de samenleving. Hoe doe je dat?

Deel 031: Normen voor normen

Wat zijn normen en welke betekenis hebben ze? Welke normen moeten we hanteren voor het hanteren van normen? Deze vragen staan centraal in deze 31e aflevering over complexiteit. Kort door de bocht: bij lineaire vraagstukken zijn normen zeer krachtig. Echter, bij niet-lineaire (complexe) vraagstukken blokkeren ze eerder verandering dan dat ze verandering initiëren.

Deel 032: Het belang van polarisatie

Wellicht is dit mijn meest ambitieuze filmpje, gemaakt naar aanleiding van de kersttoespraak van onze Nederlandse koning. Mede gebaseerd op het boek van Ulrich Beck over de metamorfose van de wereld, beschrijf ik hoe we de spanningen in het huidige tijdsgewricht kunnen benutten om de wereldwijde vraagstukken het hoofd te bieden. Het begint met de zorg over polarisatie.

Deel 033: Het vermarkten van kennis

Persoonlijk maak ik me behoorlijk zorgen over de wijze waarop we met kennis omgaan. Het neoliberale kennismodel domineert, waarbij kennis steeds vaker gezien wordt als een marktartikel en er zelf kennismonopolies ontstaan. De kennis van 'de gewone burger' wordt niet serieus genomen, wat in sterke mate bijdraagt aan de vervreemding tussen overheid en bevolking.

Deel 034: De mens is geen regelsysteem

Deze aflevering gaat over geestelijke gezondheidszorg. Twee psychotherapeuten komen aan het woord: Jan Olthof uit Maastricht en Jan Bout uit Bartlehiem. Ze richten zich op een casus van een vrouw met driftbuien. Zij kan deze niet beheersen en vreest haar relatie daarmee te schaden. Er manifesteert zich complexiteit pur sang. Jan Olthof en Jan Bout laten zien dat je pas echt stappen kunt zetten in de behandeling als je de symptomen niet losweekt van de context en samen met haar en mensen uit haar omgeving het landschap gaat verkennen waarin de drift woonachtig is.

Deel 035: Het verbinden van bubbels

Dit is de weergave van mijn lezing op 10 maart 2022 op het SIKB Jaarcongres, een soort studio-opname.. De titel van het congres is: "kom uit je bubbel". In mijn presentatie behandel ik twee vragen: (1) hoe ontstaan bubbels en (2) het kun je bubbels verbinden? Het verhaal begint met een van mijn eerste projecten als pas afgestudeerde ingenieur: de grondwateroverlast in de ijk Het Broek in Arnhem.

Deel 036: Energie en entropie

Bij de energietransitie moeten we niet alleen kijken naar energie, maar ook naar entropie. Dat is de kernboodschap van dit filmpje. Hierdoor kun je aanhaken op de complexiteit van de maatschappelijke transformatie die nodig is voor een duurzame samenleving. We krijgen dan meer gevoel voor het spel van orde en chaos. We leren dan ook de waarden herkennen van ecologische systemen.

Deel 037: Het bouwen aan vertrouwen

De opgaven van de gezamenlijke overheden zijn complex. In combinatie kun je deze het beste oppakken in een gebiedsgericht proces. Echter, dat lukt alleen als er sprake is van voldoende vertrouwen, En daar zit wel een zorgpunt. Het wederzijdse vertrouwen is de laatste jaren afgebrokkeld. In dit filmpje wordt aangegeven dat je voor het opbouwen van vertrouwen moet beginnen met het ophalen van verhalen in de praktijk.

Deel 038: Natuurlijke dynamiek

Het temmen van complexiteit is als het kneden van water. Dat is een van de kernboodschappen van dit 38e deel van de serie. Als mensen hebben we nog steeds de illusie dat we kunnen bouwen aan een maatschappelijk landschap met alleen pieken, zonder dalen. Dat heeft ernstige consequenties. We worden er onder andere erg kwetsbaar door.

Deel 039: Klimaatveranderiing

Klimaatverandering is een feit, zo ook de relatie tussen CO2 en temperatuur in onze atmosfeer. Maar kunnen we het tij keren door uitsluitend in te zetten op de transitie van fossiele brandstof naar hernieuwbare bronnen. Is het niet noodzakelijk onze levensstijl drastisch aan te passen?

Deel 040: Het benutten van uitvoeringskracht

Lokale overheden krijgen vele opgaven op hun bordje en constateren dat ze te weinig capaciteit - uitvoeringskracht - hebben om deze alle tot een succes te maken. Het bijzondere is dat er bij bewoners en lokale ondernemers veel uitvoeringskracht aanwezig is, maar dat deze nauwelijks wordt benut. Vandaar het pleidooi in dit filmpje gebiedscoöperaties volwaardig in het spel te betrekken.

Deel 041: Het ineenstorten van complexe samenlevingen

Het goed omgaan met complexiteit is in mijn ogen geen keuze, maar een noodzaak. De problemen die we nu ervaren als samenleving kunnen we zien als tijdelijke tegenvallers, ze kunnen echter ook de voorbode zijn van de ineenstorting onze samenleving. Het is de vraag wat daarvoor in de plaats komt. Dit filmpje toont drie scenario's.

Deel 042: Samenhang

Dit filmpje introduceert een schema waarin de samenhang wordt getoond tussen de energietransitie, klimaatverandering, de waterhuishouding, bodem, landbouw, gezondheid, maatschappij en kennis. In dit schema kunnen we de verhalen projecteren die we in de afleveringen tot nu toe zijn tegengekomen. Het idee is om de komende afleveringen een reis te maken langs de thema's in het schema, om mensen te ontmoeten die gezamenlijk de kracht verzamelen om door de zogenaamde QWERTY heen te breken.

Deel 043: Holografische punten

Het omgaan met complexe processen kan lastig zijn, maar complexiteit heeft ook sterke punten. Als je weet hoe complexe processen zich gedragen, kun je veel impact hebben bij een relatieve eenvoudige ingreep. Daarvoor moet je op zoek gaan naar zogenaamde holografische punten.

Deel 044: Besparen op energie

Veel mensen denken bij het besparen van energie aan het isoleren van woningen, met de thermostaat van 20 naar 18 graden. Echter, deze is veel breder. We zijn behoorlijk verspillend bezig. We gebruiken veel energie voor het onderdrukken van het leven en hebben vervolgens wederom veel energie nodig voor het herstel van de schade die daardoor wordt veroorzaakt.

Deel 045: Stedelijk Water

In de jaren '90 hebben we een transitie doorlopen - ook al hanteerden we dat begrip nog niet - met water in de stad. We gingen stedelijk regenwater (stormwater) niet meer afvoeren naar het riool, maar naar het grondwater. We doorliepen een proces van illegaal in 1991 via een omslag in 1995 naar formeel beleid in 1998. Het filmpje toont een selectie van zeven opgedane leerpunten.

Deel 046: De waardenbenadering

Dit filmpje gaat over de gebiedsgerichte benadering voor het realiseren van beleidsopgaven in de praktijk. Niet zelden sluiten overheidsprocessen moeizaam aan op wat zich in die praktijk voltrekt, regelmatig met protest als gevolg, of rechtszaken tot aan de Raad van State. Een waardenbenadering zorgt voor verbinding, ook al is het geen wondermiddel waardoor gebiedsprocessen opeens probleemloos verlopen.

Deel 047: Stel het is complex

Stel onze opgaven in samenhang zijn complex. Wat dan? Dan richten we processen anders in dan als we veronderstellen dat ze eenvoudig zijn. Lineair. We zoeken ook naar andersoortige oplossing en gaan anders met kennis om. We nemen onze verantwoordelijkheid, wat complex bij uitstek is. De centrale boodschap is: als onze opgaven in samenhang complex zijn, benader ze dan ook als zijnde complex.

Deel 048: Energiek Fryslân

In oktober 2022 hebben we FREON opgericht: het Friese Energie Ontwikkelingsnetwerk. Daarmee willen we van onderop invulling geven aan de energietransitie in Fryslân, Op basis van een breed aangenomen motie in Provinciale Staten op 30 november 2023 voeren we nu onderzoek uit naar de haalbaarheid en uitvoerbaarheid van de ideeën die we hebben.

Deel 049: De Driepuntsbenadering

Dit filmpje gaat over het adapteren aan klimaatverandering. Door meer complexiteit toe te laten krijgen we condities waarin we invulling kunnen geven aan het principe van 'water en bodem' sturend. De werkwijze is ontleend aan Rotterdam Waterstad 2035 en is vooral in Denemarken populair.

Deel 050: Het aanpakken van complexe processen

Op 6 oktober 2023 hield prof. Geert Teisman zijn afscheidsrede aan de Erasmus Universiteit te Rotterdam. Voorafgaand daaraan had hij een symposium georganiseerd over "complexiteit en bestuur". Ik mocht daar een verhaal houden. Dit heb ik verwerkt tot dit filmpje. Ik ga vooral in op de paradoxen die zich manifesteren bij complexe vraagstukken. Deze kun je niet oplossen, maar wel hanteren. Een belangrijke paradox ligt ten grondslag aan het ontstaan van FREOB, het Friese Energie Ontwikkelingsnetwerk.