Velen denken van: we stellen gezamenlijk een langetermijnvisie op en dan hebben we voor lange tijd een richtpunt – “een stip op de horizon” – waar we ons op kunnen richten. Is dat een juiste redenering? Ik denk van niet. Hoe lang blijven we trouw aan een visie die bol staat van begrippen waar niemand het oneens mee kan zijn, zoals duurzaam, rechtvaardig en klimaatadaptief, of ingevuld is met technieken die achterhaald zijn op het moment dat ze worden opgeschreven? Wat ik ervaar: als een langetermijnvisie gereed is, beginnen we vrolijk weer met een nieuwe… betere. Mijn stelling is: de meeste visie treffen we aan in kleine, lokale en concrete projecten, geïnitieerd door mensen met passie.

Juist het heden is standvastig

Of we nu politicus zijn, bestuurder, ambtenaar, ondernemer of ‘gewoon’ een medemens, we willen graag in een betere wereld wonen en werken. Met toekomst. Daar zijn we het over eens. Maar zo vluchtig als een langetermijnvisie blijkt te zijn, zo standvastig toont het heden zich aan ons. Gewenste verbeteringen lopen als dikke stroop door een nauwe trechter, zo voelt dat. Overal om ons heen verandert alles continu, maar wat we met beleid willen afdwingen smoort in een verstikkende zorgvuldigheid. Merkwaardig, we focussen op een gewenste toekomst die voor onze ogen verdampt, terwijl we met weinig begrip voor de geschiedenis onszelf vastpinnen aan voorspelbaarheid en daardoor nauwelijks vooruitgang boeken.

Veranderbaarheid

Zo merkwaardig is dat niet. Je kunt onderscheid maken naar het zekere, het onzekere en het structureel onzekere. Wat zeker is, staat vast. Wat onzeker is, kun je beïnvloeden. En wat structureel onzeker is, kan totaal anders worden dan je nu verwacht. Kortom, de grootste veranderbaarheid zit ‘m in het onbekende. Toch vullen we langetermijnvisies met wat we nu al weten en waaraan we ons vele decennia lang willen vastklampen. Daardoor zetten we onszelf eerder op slot dan dat we beweging creëren. We zijn zo druk bezig met het uitlijnen van neuzen in dezelfde richting, dat we te weinig oog en waardering hebben voor mensen die anders denken en waarnemen. Het bijzondere lost op in het gemiddelde.

Klein, lokaal en concreet

In Japan zegt men: “Visie zonder actie is een dagdroom, actie zonder visie is een nachtmerrie.” Kortom, visie is noodzakelijk. Maar het kan wel anders. Mijn advies aan lokale overheden: ga op zoek naar de mensen die vanuit visie en gedrevenheid iets veranderen in de echte praktijk, waarbij iedereen aanvoelt dat ze oprecht bezig zijn. Benoem de raakpunten met nationaal en Europees beleid en de gewenste ruimtelijke samenhang, rijg een rode draad door hun initiatieven en til het op naar mesoniveau. Sla het niet dood tot generiek ge-blabla, maar benoem het bijzondere, dat waar de harten sneller van gaan kloppen. Dan ontwikkelt zich visie. Deze visie maak je niet, maar ontstaat. Ik ken vele mensen die fraaie acties ondernemen en echt iets willen bewerkstelligen. Wat mij opvalt is dat zij vaak veel begrip voor de geschiedenis hebben en in de geest van Aristoteles een dappere koers bewandelen tussen lafheid en overmoed in, tussen geen en teveel onzekerheid.

Omgevingsvisie

De Omgevingswet die waarschijnlijk op 1 januari 2021 in werking treedt, vraagt aan overheden met een Omgevingsvisie te komen, daarna met een Omgevingsplan, om vervolgens het geheel af te hechten met programma’s en een Omgevingsverordening. We werken dan wederom van visie naar de praktijk toe, terwijl de praktijk zelf uit zijn voegen barst van de visies. De ‘burger’ mag daarin braaf participeren… als een verplicht nummer. In onze pilot in Noordwest Friesland draaien we het om. We nemen de praktijk als vertrekpunt. Dat is niet eenvoudig, zo blijkt, want sporen zijn diep ingesleten. Toch gaat het lukken.

42

Waarom het plaatje met 42 bij deze blog? Een aantal van u heeft het herkend als dé essentie uit de boek The Hitchhiker’s Guide to the Galaxy. Je zou kunnen stellen: hoe langer de termijn van een visie, hoe korter de houdbaarheid. Streven we naar oneindigheid, de ultieme wijsheid voor eeuwig verankerd, dan smelt inhoud weg en blijft niets anders over dan het getal van 42, richtpunt voor allen, iedereen en heel veel anderen.