PowerPoints – Geldofcs

Omgaan met complexiteit (Ten Boer, 8 november 2024)

Op 8 november heb ik in Ten Boer, in de tweede huiskamer van Woldwijk, een presentatie gegeven over complexiteit. Wat is dat en hoe moet ermee omgaan? Dit was op verzoek van de Gebiedswaardecoöperatie Noord Nederland. Er waren ook mensen aanwezig van Het onderste Boven en van Woldwijk zelf. We hebben het vooral gehad over de zeven gidsprincipes van inwonersinitiatieven. Deze maken het mogelijk te ontsnappen aan het web van de ingewikkeldheid.

Wat is complexiteit? (Rotterdam, 14 november 2024)

Dit is de presentatie op het symposium van IVO (en PLatform31) over "Complexiteit? Dat zoeken we op!" Hierin ga ik vooral in op de balans tussen complexiteit reduceren en complexiteit hanteren. In de huidige benadering van complexe vraagstukken is deze doorgeslagen. Complexiteit wordt getemd en gecontroleerd. Ik reik twee principes aan voor het hanteren van complexiteit: (1) maak vraagstukken klein, lokaal en concreet en (2) werk narratief. Daarmee gaan we weer dóén in plaats van alleen praten over doen.

Herwaardering Gildeleren (Warffum, 9 juni 2023)

Vakmanschap komt voor het overgrote deel voort uit ervaringskennis. Dat is de kennis die je niet (eenvoudig) kunt omzetten naar informatie. Deze dragen we over door te dóén en verhalen te vertellen. In de traditionele gilden stond deze vorm van leren centraal. Tegenwoordig wordt ons handelen met name bepaald door normen, regels, procedures en protocollen. Ervaringskennis raakt zo buiten beeld. Vakmanschap erodeert. Met FREON proberen we in Friesland de ervaringskennis weer volop te delen tussen meesters, leerlingen en gezellen.

Sterven voor de dood (Leeuwarden, 24 juli 2024)

Op 24 juli 2024 heb ik een presentatie gegeven aan de School voor Praktische Filosofie in Leeuwarden. Men had mij uitgedaagd een verhaal te vertellen over "sterven vóór de dood". Die handschoen heb ik opgepakt. Daarbij heb ik de titel uitgebreid met: "iedere dag sterven we een beetje én iedere dag wordt er iets in ons geboren". Wat ik benadruk is dat levende systemen moeten ademen. Dan vertonen ze emergent gedrag en ontstaan er ook affordances: onverwachte kansen voor oplossingen in het hart van de problemen die we ervaren. Dat biedt hoop.

Presentatie Fryske Marren (Joure, 26 april 2023)

Ik heb het verhaal van FREON vele keren verteld in het voorjaar van 2023 en zal het nog vele keren gaan vertellen. Het is een beweging 'van onderaf' waarbij we opbrengsten binnen de energietransitie in Fryslân niet laten wegstromen over de grenzen heen, maar benutten voor het toevoegen van gebiedswaarden. De presentatie op 26 april was voor de gemeenteraad van gemeente Fryske Marren. Het accent in deze presentatie lag op het reanimeren van her Rijnlandse systeem, als tegenhanger van Angelsaksisch management.

FREON en dorpsmolen Wommels-Iens (10 mei 2023)

In Wommels-Iens hebben ze net als in Tzum al vanaf begin jaren '90 een dorpsmolen. Het is gevecht om deze te vervangen door een nieuwe. Beleid werkt tegen. Nu tekent zich FREON af, een bundeling van krachten. De FFD (Feriening Fryske Doarpsmûnen) doet volop mee. Naast het exploiteren van een eigen molen kunnen de leden in de dorpen investeren in energiehubs die mogelijk ontwikkeld gaan worden. Het bleek dat daarvoor veel animo aanwezig is.

De kern van participatie (Burdaard, 23 februari 2023)

Tijdens de vijfde Friese Energiedag, georganiseerd door de provincie Fryslân, mocht ik een presentatie geven over participatie in de energietransitie. Ik heb het verhaal van FREON verteld, het Friese Energie Ontwikkelingsnetwerk. Dit is een samenwerking tussen (voorlopig) elf partijen, vertegenwoordigers van inwoners en lokale ondernemers. Op 14 oktober 2022 hebben we in Bolsward een propositie richting Provinciale Staten ondertekend waarin staat dat we op autonome kracht de energietransitie kunnen bewerkstelligen. Op 30 november 2022 is een motie aangenomen in Provinciale Staten waarin staat dat provincie en FREON gezamenlijk de haalbaarheid en aanvaardbaarheid van de propositie moeten onderzoeken.

Gebiedsprocessen veenweide (Kamerik, 6 april 2023)

Op 6 april mocht ik een presentatie geven tijdens 'LNV on tour'. voor RTLG (Regieorganisatie Transitie Landelijk Gebied). Ik heb verteld over het project over gebiedsprocessen in veenweidepolders. Een achttiental gebiedsprocesbegeleiders komt regelmatig samen in Werkplaatsen en reflectiesessies om zoveel mogelijk vanuit de praktijk van elkaar te leren en iets op te pikken over het omgaan met complexiteit. Ik heb onder andere verteld over het tompouce-model, de analogie voor de spagaat waarin de gebiedsprocesbegeleiders terechtkomen. Veel herkenning was er bij de beschrijving van het verschil tussen complex en ingewikkeld.

Levensenergie (Genk, 25 november 2022)

Er zijn twee grote uitdagingen voor ons mensen op planeet Aarde. De eerste is klimaatverandering, de tweede betreft de mentale gezondheid van de gehele wereldbevolking. Deze holt achteruit. De twee uitdagingen zijn sterk verbonden met elkaar, althans, dat was mijn stelling. Het overgrote deel van de toehoorders. onderschreef deze. Het KPC in Genk bestond 20 jaar. Ter gelegenheid daarvan was een symposium georganiseerd met de titel "Complexiteit Omarmen". Het ging vooral over de geestelijke gezondheid van kinderen. Bij het hanteren van complexiteit hanteert men in Vlaanderen het begrip "stroomopwaarts werken". Ga naar de bron, in plaats van mensen met psychische problemen een diagnose geven, om ze vervolgens volgens het boekje te behadelen.

Coöperatief werken (Leeuwarden, 21 februari 2023)

Op 21 februari organiseerde SDG Netwerk Fryslân in de Kanselarij te Leeuwarden een middag met veel interactie over de samenwerking rond de realisatie van de Sustainable Development Goals (SDG's), gericht op brede welvaart. De titel van de bijeenkomst was TAKOMST! Ik heb daar een verhaal verteld over deelnemers en toeschouwers. Deelnemers staan met beide voeten in de harde realiteit, toeschouwers kijken op afstand toe. Het bijzondere is dat vooral de toeschouwers bepalen wat er moet gebeuren, waarbij de deelnemers toeschouwers zijn geworden. De enige manier om evenwicht in inbreng te herstellen is - mijns inziens - het vormgeven van de coöperatieve samenleving.

Cruijffiaans denken (25 september 2021)

Op 25 september presenteerde Jan Olthof zijn nieuwe boek: "Cruijffiaans denken in de narratieve systeemtherapie" (Uitgeverij Narrare). In Heerlen kwamen circa 120 mensen bijeen rond een interessant veld van sprekers en performers. Het publiek bestond vooral uit psychotherapeuten en psychiaters, allen geboeid door systemisch behandelen van mensen met psychische problemen, in de levende context van hun bestaan. In feite gaat het om het opzoeken van complexiteit in plaats van het vervallen in simplistische oorzaak-gevolgrelaties. Ik mocht daar - als civiel ingenieur - een verhaal houden over complex versus ingewikkeld, met een focus op klimaatverandering. Via complexiteit vinden mensen uit verschillende disciplines elkaar.

Het professionaliseren van energiecoöperaties (6 juli 2022)

Ús Koöperaasje, de coöperatie van energiecoöperaties in Friesland, bood mij de mogelijkheid om in een webinar mijn gedachten te delen over de noodzaak samen te werken op gebiedsniveau. Uitgangspunt is dat de inkomsten die worden gegenereerd in de energietransitie niet moeten wegvloeien naar grote ondernemers, maar terecht moeten komen in het gebied zelf, ten behoeve van leefkwaliteit en duurzaamheid. Dat vraagt om een professionaliseringsslag, want veel energiecoöperaties bestaan nu enkele uit een bestuur en leden. In het bestuur zitten mensen die het er in hun avonduren bij doen.

De waarde van vertrouwen (22 en 23 juni 2021)

Op 22 en 23 juni mocht ik een presentatie geven tijdens de week van de dijkwerker. Het thema was innovatie. Mijn stelling was dat innovatie geen randje is rond de basiswerkzaamheden, maar daar een wezenlijk onderdeel van vormt. Innovatie is geen luxe, maar een noodzakelijkheid. In de Nederlandse dijkenwereld is dat goed geregeld. Twee aandachtspunten: (1) baseren we ons niet teveel op berekenbaarheid? en (2) is de innovatie rond dijkwerken voldoende maatschappelijk ingebed?

Water in transitie (22 juni 2021)

Op 22 juni hadden we een (digitale) sessie met een twintigtal medewerkers van waterschap Aa en Maas. De centrale vraag was: hoe komen we tot robuuste, veerkrachtige en stuurbare watersystemen? Enerzijds heb je extreem natte periodes, zoals in juni 2016 in het oostelijk deel van Brabant, en anderzijds extreem droge perioden, zoals in 2018 en 2019. Wat kun je doen om negatieve effecten hiervan te minimaliseren en hoe organiseer je dat? We hebben relatief lang stilgestaan bij het sturingsmodel van 'zelfsturing binnen kaders'.

Aanpak droogte: hoe te sturen? (3 maart 2021)

Deze presentatie was tijdens de Stroomdag van waterschap Vechtstromen. Het belangrijkste mechanisme dat ervoor zorgt dat grondwaterstanden droge tijden te snel zakken, benoemen we als sprengwerking. Waterlopen snijden in het freatische grondwater. Dat vraagt om een flinke aanpassing van het watersysteem in de haarvaten. Daar ben je als waterschap sterk afhankelijk van andere actoren.

Appetizer leren van wateroverlast (2021)

Deze presentatie is een appetizer. Druk na starten op F5 en je wordt door de beelden heen geleid. De appetizer is gemaakt voor waterschappen die deelnemen aan het Stowa-project over leren van wateroverlast. Alle waterschappen hebben ervaringen met wateroverlast en hebben intern evaluaties uitgevoerd. Er is echter ook gebleken dat medewerkers graag van elkaar willen leren. Er zijn 7 bakens afgeleid. De eerste sessie was 8 maart met de waterschappen Rivierenland en Aa en Maas.

Omgevingswet (27 januari 2021)

Deze lezing heb ik (via Zoom) gehouden voor de Jonge Democraten op 27 januari 2021. Het ging over de Omgevingswet. Wat gaat er veranderen? Welke wetten worden samengevoegd? Tijdens de lezing ben ik ingegaan op wat er beter kan gaan. Toch zijn er ook enige duidelijke zorgpunten.

Bakens: van ambitie naar realisatie (11 februari 2021)

Op 11 februari was er een kennisdag over de Omgevingswet in de provincie Flevoland. Medewerkers van alle gemeenten waren aanwezig. Ik mocht (op afstand via Zoom) een verhaal vertellen over bakens. Ik ben ingegaan op het verschil tussen een integrale en geïntegreerde werkwijze. Mijn stelling was dat je bakens nodig hebt om de Omgevingsvisie concreet te maken.

Maatlat dagelijks peilbeheer (13 januari 2020)

Dit is de presentatie die ik heb gehouden in Dalfsen, voor peilbeheerders van de waterschappen WDODelta, Vechtstromen en Rijn en IJssel. Het is een tussenstap om te komen tot een maatlat voor dagelijks peilbeheer. Peilbeheer is dé corps business van waterschappen. De volgende vraag is gesteld: "hoe goed zijn we met peilbeheer?" In de uitwerking van de maatlat stellen we de praktijk centraal.

Klimaatadaptatie en Omgevingswet (2 juli 2020)

Op 2 juli 2020 had Acquire Publishing een digitaal symposium georganiseerd met als titel: Verbindingsfestival Klimaatbestendige Gemeente. Ik mocht daar een keynote-presentatie geven. In mijn presentatie ga ik vooral in op het verschil tussen integraal en geïntegreerd werken. Het lijken vrijwel gelijke begrippen, maar het verschil is gigantisch. Mijn pleidooi is om meer geïntegreerd te gaan werken, met beide voeten op de grond. De Omgevingswet geeft ons daarbij een steuntje in de rug

Afscheidssymposium Chris Griffioen (november 2017)

Op 30 november 2017 nam Chris Griffioen afscheid van waterschap WDODelta na vele decennia van trouwe dienst. Ooit - in 1993 - heb ik samen met Chris een artikel geschreven over Mens, Model en Meting. Daar bouwt mijn presentatie op voort. We hangen teveel aan modellen, terwijl je buiten in het veld kunt meten wat er werkelijk speelt en kun je de ervaringskennis van praktijkmedewerkers benutten om tot oplossingen te komen die getuigen van praktische wijsheid.. De werkelijkheid is chaotisch en als er één ding is waar modellen niet mee om kunnen gaan is dat chaos.

Boekpresentatie (31 januari 2019)

Hier treft u mijn PowerPoint aan van mijn boekpresentatie op 31 januari 2019. Ik heb een boek geschreven over mijn zoektocht naar complexiteit, beginnend in september 1980, in de collegebanken van de TU Delft, tot aan de verkiezingen in Noordwest Fryslân op 22 november 2017. In deze presentatie maak ik het onderscheid tussen complexiteit en ingewikkeldheid nog scherper dan in het boek en maak ik zichtbaar wat de consequenties zijn voor de lokale politiek. U ziet de plaatjes. Mijn verhaal moet u er zelf maar bij verzinnen. Zie ook bij publicaties.

Problemen met Powerpoint bij Microsoft Edge en Explorer

BELANGRIJK! U kunt de PowerPoints bekijken door op de titel boven de tekst te klikken. Maakt u gebruik van Microsoft Edge of Microsoft Explorer, dan kan het zijn dat u allemaal rambam te zien krijgt: de hele pagina vol gekke tekens. Vanaf Microsoft 10 kan dit het geval zijn. In Firefox en Chrome - en waarschijnlijk ook alle andere browsers - speelt dit probleem niet. Bij de laatste versie van Microsoft Edge (januari 2020) is dit probleem opgelost.

Pilot Omgevingswet NWF (13 maart 2018)

Op 13 maart 2018 was er in Haren (Groningen) een symposium over transities. Ik mocht daar een verhaal houden over onze pilot in Noordwest Fryslân. De presentatie laat zien hoe we praktijk centraal stellen - in plaats van het beleid - en hoe we de ingewikkeldheid van het gezamenlijk opereren in de leefomgeving, reduceren. We zoeken de complexiteit op. Meer informatie over de pilot treft u aan op deze link.

De toekomst van Noordwest Fryslân (Leeuwarden, december 2016)

Op 9 december 2016, in het stadhuis van Leeuwarden, was een ontmoeting tussen mensen die op de één of andere wijze zijn betrokken bij bodem en ondergrond. Gastvrouw was Isabelle Diks, wethouder. Het was georganiseerd door Initiatief Bewust Bodemgebruik. Ik heb een pitch gehouden over Noordwest Fryslân en kreeg een leuke groep mensen aan mijn tafel. In het voorjaar van 2017 gaan we de visie verder uitwerken, mogelijk als bouwsteen voor de Omgevingsvisie. Zes puzzelstukjes worden gepresenteerd die gezamenlijk één verhaal vormen.

Gilden 2.0 (november 2014)

Deze presentatie heb ik gehouden in de serie lezingen die we als VUvereniging regiocomité Fryslân hebben georganiseerd rond het begrip vakmanschap. Begonnen wordt met de Volkskrant 1&2 november 2014. Deze kopt op de voorpagina: "Het Noorden is opgegeven." Het rendement van investeren in het noorden is te klein. De Randstad, daar gebeurt het. Het heeft geen zin te lobbyen in Den Haag. Je kunt je energie beter in de eigen regio steken om de waarden die er zijn beter te benutten. In de presentatie houd ik een pleidooi voor Nieuw Vakmanschap. Zie ook artikel over: Fryslân vrijstaat voor vakmensen

The Importance of Pratical Knowledge (Delhi, september 2016)

Deze presentatie heb ik gegeven op de 19th International River Conference in New Delhi. Mijn boodschap was dat je naast modelkennis ook praktijkkennis nodig hebt om tot een succesvolle aanpak van riviervraagstukken te komen. Ik begin met de indeling die Plato ooit maakte: onwetendheid, meningen en echte kennis. We hebben de neiging modellen te benoemen als echte kennis en de inbreng van mensen als meningen of onwetendheid. Daarna ga ik in op Werkplaats Zwarte Water. De samenvattende animatie aan het eind is goed ontvangen. Hoe complexer een vraagstuk, hoe dichter je op de praktijk moet zitten.

De kracht van verscheidenheid (april 2016)

Op 21 april 2016 nam Evert Kloosterboer afscheid van zijn werk bij het ministerie. Evert is altijd actief geweest in Europese projecten, dus was samenwerken in Europa het thema. Ik heb een verhaal gehouden over Cusanus (15e eeuw). Deze ontdekte dat een stabiele maatschappij bestaat uit mensen met verschillende opvattingen die met elkaar in dialoog zijn en blijven. Kortom: verschillen werken stabiliserend. Dat is ook de kracht van Europa.

Werkplaats Zwarte Water (maart 2016)

Deze presentatie voor de projectgroep van POV Piping vertelt over de Werkplaats Zwarte Water. We hebben een oud model van stal gehaal: de balans tussen Mens, Model en Meting, oftewel: Man, Model and Measurement. In de huidige situatie is er geen gezonde balans. Er wordt teveel gerekend, te weinig gemeten en de rol van de beheerder wordt gemarginaliseerd. In de Werkplaats hebben we laten zien dat het anders kan. Belangrijk is de constatering dat het gezamenlijk over de dijk lopen om ervaringen uit te wisselen als zeer waardevol wordt ervaren.

Waterketen 2025 (september 2015)

De vereniging voor zuiveringsbeheerders bestond in 2015 vijfentwintig jaar. Er was een symposium om dit te vieren. In mijn presentatie staat een uitspraak van Groucho Marx centraal: "We maken geen enkele kans, maar die moeten we met beide handen aangrijpen." Als we naar de stedelijke waterketen kijken en we zien de uitdaging die we moeten aangaan, dan zakt de moed in de schoenen. Toch gaat het lukken. De sleutel voor de transitie heet: legofiseren. Door de keten niet meer in te richten voor 80 jaar, maar op flexibele wijze, kan worden geadapteerd.

Afscheid Eilard Jacobs (april 2013)

Er zijn van die jaren dat opeens een grote groep medewerkers uit de waterwereld afscheid nemen van het werkzame bestaan. Op 24 april 2013 was er een afscheidssymposium van Eilard Jacobs. Toen ik net was afgestudeerd werd ik door hem gevraagd mee te werken aan het grondwaterplan voor Amsterdam. Ik heb tijdens mijn presentatie de aandacht gericht op het belang van ervaringskennis. Deze vormt het verschil tussen weten en begrijpen.

Afscheid Paul Berends (september 2013)

In september 2013 nam Paul Berends afscheid. Hij heeft zijn werkzame leven vooral gewerkt bij Rijkswaterstaat en het Ministerie van Verkeer en Waterstaat. Zijn wereld werd gevormd door beleid en beleidsontwikkeling. Vooral de vierde Nota waterhuishouding was een echte ontdekkingstocht. De laatste jaren wilde hij dichter op de praktijk zitten en heeft hij zichzelf gedetacheerd bij de Nieuwe Hollandse Waterlinie. De titel van zijn symposium was "de ambtenaar in staat van vernieuwing." De andere spreker was Jacques Wallage die een boekje had geschreven met als titel: "Lang leve de ambtenaar"

Stormwater Change (Berlijn, april 2013)

Deze presentatie is gehouden op 25 april 2013 in Berlijn, in een symposium over regenwater. Naast het tonen van de waarden van water wordt hier ook het resultaat getoond van een werkplaats bij Waterschap Rijn en IJssel. Het betreft de KWW-strategie. KWW staat voor "Kiek’n wat ut wordt." Je probeert niet alle onzekerheden in de planfase op te lossen. Dat kan ook niet, want veel onzekerheden zijn structureel. Je maakt een plan, neemt actie, kijkt hoe systeem en omgeving reageren en gaat al lerende door. Dit is adapteren in plaats van optimaliseren.

Platform systeemonderhoud (april 2012)

Deze presentatie is gehouden op 11 april 2012, voor platform systeemonderhoud van de waterschappen. Het thema van de bijeenkomst was: duurzaamheid. Ik heb mijn verhaal vooral opgebouwd rond het begrip "gevoel voor realiteit." Mensen baseren hun handelen niet op basis van de realiteit, maar op de beelden die ze hebben van de realiteit. Soms hebben die beelden niets (meer) te maken met die realiteit. We spreken dan over Simulacra: kopieën zonder origineel. Twee benaderingen zijn mogelijk deze te voorkomen: (1) studeren tot je een ons weegt of (2) beelden delen in een Werkplaats om vervolgens te komen tot een gedeeld verhaal.

12 ICUD Porto Alegre (Brazilië, september 2011))

Van 11 - 16 september 2011 is in Porto Alegre in Brazilië de 12e ICUD georganiseerd: de 12 International Conference on Urban Drainage. Ongeveer 400 deelnemers wereldwijd - vooral wetenschappers - presenteerden resultaten van onderzoek. De conferentie geeft een beeld van de 'state of the art' van stedelijk waterbeheer. Zelf heb ik het onderzoek gepresenteerd dat ik samen met Gijsbert van der Heijden, Albert Cath en Roel Valkman heb uitgevoerd naar de betekenis van ervaringskennis (tacit knowledge) in het waterbeheer. Het rapport kunt u downloaden via deze link.

Bestuurdersdag Regge en Dinkel (december 2010)

Op 15 december organiseerde waterschap Regge en Dinkel een dag voor gemeentelijke bestuurders. Ik mocht deze bijeenkomst faciliteren. In de PowerPoint treft u mijn voordracht aan. Het gaat over de twaalf aspecten van water. De essentie is dat veel bestuurders ambities hebben die vooral de hogere aspecten raken. Water gaat vooral over de lagere aspecten. De kunst is om waterprojecten te ontsluiten via de hogere aspecten.

Water Connects (maart 2006)

Op 15 maart 2006 was de eindpresentatie van het Interreg North Sea project PURE. Vele enthousiaste medewerkers en bestuurders van Groningen, Deventer, Gothenburg en England North East (Glasgow) hebben zich gedurende vier jaar ingezet om mooie projecten te realiseren op de grens van stad en land, de zogenaamde urban fringe. De sessie op 15 maart was in Groningen. Ik mocht de presentatie geven.

Rising water & dropping economies (Roskilde, april 2010)

In Denemarken is een groot project gestart over stedelijk water en klimaatverandering. Deze presentatie heb ik in Roskilde gegeven. Het gaat over economie. Getoond worden de resultaten van Rotterdam 2035. Daarin wordt veel breder gekeken dan water en klimaatverandering. Om micro- en mesoniveau met elkaar te verbinden heb je een goed verhaal nodig: een narratief. Het verhaal dat hier gepresenteerd wordt heet: legofiseren.

Langetermijnvisie Waterleten (februari 2010)

Vanaf 2008 ben ik actief in het zogenaamde aanjaagteam voor de waterketen. Daarvoor hebben we Langetermijnvisie opgesteld. Alle documenten die we hebben gemaakt treft u aan in deze link. Als team hebben we vele presentaties gegeven. De hier te downloaden presentatie is voor gemeentelijke bestuurders in de provincie Noord-Brabant. Het doel was om de wethouders enthousiast te maken voor een pro-actieve aanpak.

Climate Change & Complexity (juni 2009)

Deze presentatie legt het verband tussen klimaatverandering en complexiteit. Klimaatverandering is een zogenaamd ongetemd probleem (wicked problem), wat betekent dat er veel onzekerheden zijn, zowel qua problemen als oplossingen. De presentatie laat een pleidooi zien om de complexiteit te accepteren en daar de schoonheid van in te leren zien.

Water in bestaand stedelijk gebied (januari 2009)

Dit is misschien wel mijn meest klassieke presentatie. Ik heb deze tientallen keren gegeven, uiteraard met variaties. Het gaat over watervraagstukken in de bestaande stad. Hier ligt een grotere uitdaging dan in nieuw in te richten stedelijke gebieden. De presentatie begint met de 'stedelijke kater', waar de analogie met een bezopen iemand wordt gebruikt om duidelijk te maken wat de kern is van de stedelijke waterproblematiek. De analogie komt uit 1992.

Water and Society (september 2004)

In deze presentatie, gehouden in Malmö in september 2004, bestaat uit drie blokken. Ze gaan alle drie over het inpassen van waterprojecten in een complexe maatschappelijke omgeving. Het eerste blok gaat over de houding van dapperheid die we moeten hebben in processen met veel onzekerheden. Het tweede gaat over waarden en het derde over risicoperceptie. Als we ons puur richten op de rationele modellen als enige echte drager van de werkelijkheid en geen oog hebben voor percepties, kunnen we terechtkomen in de "bungee jump society."